((حقوق معنوی و مادی مقاله ذیل متعلق به دوست اندیشمند و گرامی ام آقای محمدتقی معینیان است))

برطبق تحقیقات دکتر ( سپایزار ) طوایف آریائی هر یک دارای یک زبان مخصوص بوده اند . ولی زبان آنها به همدیگر نزدیک بوده و به زبان همدیگر آشنائی داشته و اصول و کلمات آنها تقریباً یکی و نزدیک بهم بوده است . در اصل مردم ساکن نواحی مادنشین به زبان مادها که همان زبان اوستا بوده صحبت می کرده اند .

استرابون جغرافیادان یونانی که در اوایل قرن اول میلادی متوفی شده می گوید در منطقه مادنشین ایران قدیم ، پارس و ماد زبان همدیگر را بخوبی می دانستند و معلوم می شود که زبان ( پارس و ماد ) خیلی بهم نزدیک بوده است و در ایران مرکزی بخصوص مناطقی که آئین زردشتی داشتند رواج داشته است .

در کتاب تاریخ باستان از قول مولر F.W.K.MULLER زبان شناس اروپائی که ایرانی بودن این زبان را ثابت نموده می نویسد . ‌« ریشه اصلی زبانهای متوسط مردمان ایران دو زبان اصلی است . یکی پهلوی ساسانی که در جنوب غربی ایران ( پارس ) متداول و زبان رسمی ساسانیان بشمار می رفته است . دیگری زبانی که در آغاز ، دانشمندان آنرا لغت کلدانی پهلوی می نامیدند و چندان اسم مناسبی نبود و این لغت را پهلوی اشکانی که زبان رسمی در بار پارت بوده ، باید نامید . زبان اشکانیان متعلق به لغت ایران مرکزی است که فعلاً لهجه های ایالات ساحل بحر خزر و سمنانی و لهجه های نواحی اطراف کاشان ( جوشقان ) و اطراف اصفهان و لهجه گورانی و غیره از آن حکایت می کند . لاکن آنچه امروز از این زبان در نواحی غربی رشته کوه کرکس باقی مانده است . زبانی است ادغام شده از زبان اشکانی و ساسانی که معلوم می کند که تاثیر زبان نشانه نفوذ تمدن اشکانی در تمدن ساسانی است لغات بسیار ، که مربوط به مفاهیم دینی و سیاسی و اجتماعی است یا اسم اسلحه و وسائل ارتباط و اصطلاحات پزشکی و عبارات عادی حتی بعضی افعال متداول ، که در زبان ساسانیان و فارسی کنونی هم رواج دارد ، صورت اشکانی خود را حفظ کرده اند . در اصل زبان اهالی این نواحی استنساخی است ، که بعد از انقراض ساسانیان کرده اند و غلط و اشتباه بسیار در آن راه دارد . بسیاری از حروف الفبای پهلوی را در این زبان به اقسام چند می توان خواند در کتاب یکسال در میان ایرانیان نوشته ادوارد براون انگلیسی در مورد زبان مردم این منطقه آمده است .

« زردشتیهای یزد و کرمان به زبانی صحبت می کنند که خود آنها آنرا زبان دری می خوانند و عقیده دارند که این زبان بازمانده زبان مادهاست . این زبان با لهجه های محلی قهرود ، کاشان ، سیوندی و لری قرابت نزدیک دارد . خود ایرانیان مجموع این زبانها را بنام ( فرس قدیم ) می خوانند . برای اینکه از قدیم بجای مانده است » .( ¹)

گویش مردم منطقه میمه یکی از گویشهای باز مانده از زبانهای اوستائی ( پارسی باستان ، پهلوی ، سکائی ، پارسیک و سغدی ) است که امروزه با تغییراتی در لهجه و ورود لغات غریبه فارسی ، عربی و بعضاً فرنگی آمیخته شده و بیشتر در مناطق مسکونی اطراف رشته کوه کرکس و ارتفاعات مرکزی ایران از محدوده شهر قم تا یزد در شهرها و بخشهائی چون چرقویه ، کوهپایه ، رودشیتن ، نائین ، اردستان ، بخشهائی از شهرستان کاشان ( جوشقان ، برزک ، ویدوج ، ویدوجا و روستای غربی رشته کوه کرکس ) ، جوشقان قالی ، کامو ، شهرستانهای دلیجان ، خوانسار ، برخوار ، میمه و ( روستاهای تابعه ) روستاهای شهرستان نطنز ، بخشی از شهرستان خمینی شهر ، زرتشتیان یزد و کرمان بدان سخن می گویند و از آن بنامهای گویش « میانی ایران ، پهلوی – دری ، ساسانی – مادی ) نام می برند اگر چه آهنگ و روش گفتاری این گویشها در هر بخشی یا شهرستانی با یکدیگر ناهماهنگی هائی دارد ولی ریشه تمامی آنها یکی است و همگی آنها در شمار گویشهائی است که برخی آنرا پهلویات و برخی دیگر آنرا گویشهای ساسانی – مادی گویند. به نوشته استاد جلال الدین همائی پایگاه نام آوری زبان پهلوی که در زمان ساسانیان روائی داشته است عراق عجم ( شهر اراک و بخشهایی از استان اصفهان و نواحی حاشیه کویر مرکزی بوده و به نام زبان (ولایتی) نامیده می شود که سرمنشأء آن زبان اوستایی و زرتشتی است که اولین بار قوم ماد آن را اختراع و با آن تکلم می کردند.

دکتر محمد قائمی «گویش میمه ای و بخشهایی از استانهای اصفهان و یزد و سمنان را از یادگاری های زبان پهلوی (پارتی) می داند و می نویسد زبان پهلوی زبان رسمی دربار پارت یعنی پادشاهان اشکانی است و در پارت و شمال باختری و مرکز ایران به این زبان سخن می گویند.

در کتاب تمدن ساسانی آمده است « به گفته حمزه اصفهانی ، ایرانیان را پنج زبان بوده است: (پهلوی[1] ، دری ، خوزی و سریانی)

دکتر سیروس شفقی استاد جغرافیای دانشگاه اصفهان درباره زبان مردم منطقه میمه و نواحی اطراف رشته کوه کرکس چنین نگاشته اند: این زبان بازمانده اصل و یا دگرگون و ساییده شده گویشهای باستانی مانند (اوستایی پارسی باستان و سکایی زبان پارسی میانه مانند پهلوی ، پارسیک و سغدی          می باشد)[2]

 برخی از دیوانهای سرایندگان گذشته مانند  ( باباطاهر ، مهان کشفی ، فایز دشتستانی ، درویش عباس گزی ، یحیی ذکا، ، بند اررازی ، روزبهان شیرازی ، عبدالعلی کارنگ ) به این زبان اشعار سروده شده است ، از تازه ترین کارها در این زمینه می توان به کتب گرگویه ، واژنامه راجی نوشته حسین صفری دلیجانی ، واژه نامه بهونیان یزد نوشته دکتر کتایون مزادپور .اشاره کرد

پس از روایی زبان پارسی دری در شهر اصفهان در زمان سلجوقیان ، مردم منطقه میمه که بیشتر آنان همچنان به دین و آئین زرتشتی پای بند بوده اند و همچنین یکدست ماندن مردم این سامان و دلبستگی آنان به فرهنگ باستانی ، انگیزه ای گردید تا زبان پهلوی همچنان روائی پیشین خود را از دست ندهد و این روند تا روزگار صفویان که آیین همگانی مردم ایران گردید همچنان پایدار بوده است . در زمان شاه عباس صفوی بار دیگر اصفهان به پایتختی ایران برگزیده شد و استان اصفهان در پرتو آن رو به آبادانی و پیشرفت نهاد و در پی آن منطقه میمه نیز که شاخه ای از یکی از مهمترین راههای دسترسی به مرکز ایران و حاشیه کویر بخصوص خراسان رضوی از آن می گذشت از این رویداد بی بهره نماند و آبادانی خود را بازیافت .

ساخت چندین کاروانسرا و قلعه در شهر میمه و روستاهای ونداده ، علی آباد ، رباط ، چغاده و مراوند و احداث راههای مناسب کاروان رو اثرات مهمی در روائی امور بازرگانی ، کشاورزی و دامداری در این سرزمین داشت و این عوامل انگیزه ای شد تا چند تن از بزرگان نظیر آیت الله ملا محمد باقر دارائی ، زین العابدین جبل عاملی و شاگردان آنها به منطقه میمه روی آورده و درروستاهای آن ماندگار شوند ، روی آوردن این بزرگان که زبان آنان پارسی دری بوده ، انگیزه ای شد تا این زبان در برخی از روستای منطقه نظیرخسروآباد ، قاسم آباد ، حسن رباط ، لوشاب ، لای بید و موته ) رواج و زبان پارسی با زبان عربی در هم آمیخته و تشکیل خط و زبانی بنام پارسی دری را داده است . واژه دری به معنی درباری است و آن زبان دولتی و دستگاه ساسانی است این زبان دنباله پهلوی ساسانی است که در آن نشانه هائی از زبانهای پهلوی اشکانی و سغدی نیز دیده می شود .

در کتاب خاطرات خانم لامتن انگلیسی در مورد زبان مردم میمه آمده است .

« زبان مردم اولیه این منطقه ( میمه ) زبان ماد آمیخته به زبان پهلوی دری بوده و کمتر کلمات عربی داخل آن شده است . این زبان تاکنون شکل افعال خود را تا حدودی حفظ کرده ، و اختلاف آن با زبان فارسی نیز به این دلیل است ( زبان فارسی رابطه خود را با اصل فارسی قدیم تیره ساخته و کاملاً از فارسی قدیم جدا شده است » .

( متروپست ) متخصص زبان پهلوی می گوید « غیر از اوستا بقیه نوشتجاتی که به زبان پهلوی است از دوره ساسانی است و زبان فارسی کنونی هم پس از پیشرفت سلطه و نفوذ ( ساسانیان ) کم کم تغییر شکل یافته و در ایران عمومیت پیدا کرده است مگر نقاط دور افتاده و یا عده قلیلی از نژاد پرستان و طرفداران شعایر ملی که زبانهای محلی خود را از دست نداده اند . »

نتیجه گیری :

در اصل زبان میمه ای از زبان مادی اوستایی (²) و پهلوی دری است که در هم آمیخته شده و آنرا می توان از زبانهای قدیم ایران دانست . وقتی در مقام مقایسه این زبان با زبان کردی و اوستائی بر می آئیم متوجه می شویم که شباهت زیادی بین این زبانهاست و شاید زبان میمه ای مانند زبان اوستائی و کردی 3 هزار سال پیش از میلاد بوسیله آریائیها مکالمه می شده و بعدها منشعب و مختلف شده و تغییراتی یافته باشد . یا شاید از اواخر دوره هخامنشی در دوره پارت مورد استعمال بوده و رواج یافته است .  

از دلایلی که قدمت زبان مردم و شهر میمه را به دوره هخامنشی و ساسانی می رساند می توان اشتراک زبان میمه ای و زبان مردم جهرم را که بر اساس اسناد تاریخی در زمان هخامنشی احداث گردیده است دانست یا نام پسران و دختران اهالی را که به اسامی مادی گذاشته می شود نام برد . (3)

( اسامی هوشنگ ، جمشید ، فریدن ، بهمن ، اردشیر ، آذر ، فرنگیس ، ناهید و امثال آن ) مطالعات تاریخی زبان نشان می دهد که زبان مردم میمه یا اشتراکی که با زبانهای دیگر نقاط ایران دارد از فارسی باستان و زبان اوستائی(4) ریشه گرفته و بعد با زبان پهلوی دری در هم آمیخته و سپس به دوره میانه رسیده و تحت تاثیر زبانهای دوره میانه قرار گرفته و سپس در دوره فارسی نو همراه با آن توسعه یافته و به زبان حال رسیده است .

امروزه بیش از سی درصد از مردم منطقه بویژه جوانان و نوجوانان ، به زبان فارسی روی آورده و گمان می رود تا سی سال آینده دیگر گویش میمه ای که یادگار زبانهای ( پارسی باستان ، اوستائی و پهلوی ) است از اکثر خانه ها رخت بر بندد . از این رو جا دارد دست اندرکاران و کارگزاران فرهنگی شهر میمه و همچنین جوانان تحصیل کرده میمه ای برای حفظ ، پربار ساختن و زدودن این گویش از واژه های بیگانه تلاش کنند تا حداقل نشانی از این زبان که ریشه در تاریخ و فرهنگ چند هزار ساله دیارمان دارد برای آیندگان بیادگار بماند .

 .......................

1  – رحمت الله زرگری کتاب تاریخ فرهنگ و هنر جوشقان قالی

2 – زبانهای مادی اوستائی ، پهلوی دری و سانسکریت هر سه زبان مشترک آریائیها بوده است .

3-– قبیله بوز که اول در مازندران بودند به اطراف همدان و عراق عجم ( اراک و گلپایگان ) پراکنده شده اند ، قبیله بوزیکی از اقوام ماد در ایران بود نقل از کتاب اصفهان نوشته مرحوم استاد همائی

4– زبان اوستائی یعنی زبانی که خود زردشت با آن صحبت می کرده و زبان فارسی باستان بوده که در دوره هخامنشیان رواج داشته و به علت قدمت بعضی از موارد که در تاریخچه منطقه میمه ذکر شده ارتباط زبان با دوره هخامنشیان مشخص و معین می گردد همانطور که گفته شد مذهب رسمی افراد این محل قبلاً زردشتی بوده و هنوز هم عقاید و آداب و سنن چندی در فرهنگ این ناحیه رایج است که تداوم همان رسومات را می رساند و این اثبات کننده این موضوع که زبان مردم ریشه در اوستائی و فارسی باستان دارد .

زبانهای اوستائی و فارسی باستان از شاخه های زبان های هند و ایرانی هستند که خود شاخه ای از زبان آریائی یا هندی و اروپائی است . تا حال حاضر بالغ بر 18 زبان که یا زمانی زبان رسمی و ملی بوده اند یا امروزه هستند یافت شده که به شاخه هندی و اروپائی ( آریائی ) مربوط است و طبق نظر دانشمندان همه از یک ریشه بر آمده اند .

...........................................

قسمت دوم زیرنویس ها

. 1- زبان پهلوی منسوب است به پهله نام پنج شهر اصفهان ، ری ، همدان ، نهاوند و آذربایجان شرقی.